Karl Rosenow

---

Życiorys

Edukacja i kariera nauczyciela

Karl Rosenow urodził się w rodzinie związanej z handlem, z korzeniami w Turyngii, która osiedliła się na Pomorzu w średniowieczu. Po stracie ojca trafił pod opiekę dziadków, którzy mieszkiwali w majątku Ciołkowo lub Louisenhof (dzisiejszy Myślęcin). W latach 1890–1893 kształcił się w Królewskim Ewangelickim Seminarium Nauczycielskim w Dramburg (obecnie Drawsko Pomorskie), a następnie dwuletnią naukę kontynuował w Królewskim Seminarium Nauczycielskim w Bütow (Bytów). Z dnia 17 maja 1895 roku datuje się jego uzyskanie dyplomu nauczycielskiego, co zatwierdzono oficjalnie 25 lipca przez Urząd Szkolny w Köslin.

W 1895 roku rozpoczął swoją zawodową karierę jako nauczyciel w szkole ludowej w wiosce Pöhlen. Wkrótce, na przełomie lat 1895 i 1896, przeniósł się do Rügenwalde (Darłowo), gdzie nauczał geografii. W pracy dydaktycznej koncentrował się na nauczaniu krajoznawstwa, ochrony przyrody i historii regionu. Wkrótce awansował na stanowisko wicedyrektora. Po przejściu na emeryturę w 1933 roku, utrzymywał bliskie relacje z jednym ze swoich byłych uczniów, Richardem Zenke, który został nauczycielem i malarzem.

Rosenow był także inicjatorem założenia Biblioteki Ludowej w Darłowie w 1897 roku, którą zarządzał przez następne dwadzieścia lat, zbierając w sumie około 1600 tomów.

Publikacje krajoznawcze

W 1912 roku, z okazji 600-lecia lokacji miasta, rada miejska Rügenwalde zwróciła się do Rosenowa z prośbą o napisanie monografii, co skłoniło go do działania jako publicysty. W wyniku tego powstała praca pt. Rügenwalde: zur 600 jährigen Jubelseier der alten Hanfestadt am 21. Mai 1912, która zainicjowała jego bogatą twórczość faktyczną. Do końca lat 30. opublikował około dwudziestu książek oraz blisko 300 artykułów, które dotyczyły historii Darłowa i okolic.

Rosenow współpracował z wieloma czasopismami, takimi jak Unser Pommerland, Ostpomersche Heimat, Unsere Heimat, a także z Neue Hinterpommersche Zeitung, gdzie pisał o różnych aspektach architektury regionalnej, w tym kościołów, pałaców oraz wiejskich budynków. Jego zainteresowania obejmowały historię, etnografię, folklor, toponomastykę, etymologię oraz przyrodę, ze szczególnym uwzględnieniem Darłowa. W swych publikacjach dotknął tematów takich, jak historia Zamku Książąt Pomorskich, czy epidemii czarnej śmierci oraz wojen napoleońskich. Rosenow badał również wiejskie historie, opisując m.in. Groby Hunów w Borkowie czy historię klasztoru kartuzów na Świętej Górze pod Darłowem. Interesując się folklorem, spisał wiele podań, a także zarejestrował stroje ludowe.

Twórczość

• Rügenwalde: zur 600 jährigen Jubelseier der alten Hanfestadt am 21. Mai 1912, 1912,
• Marcus Terwedem: erzählung aus der Zeit des 30jährigen Krieges, 1920,
• Podania z powiatu sławieńskiego, 1921 (Sagen des Kreises Schlawe),
• Zanower Schwänke: ein fröhliches Buch: der deutschen Jugend gewidmet, 1924,
• Unheimliche Mächte: zur feuchten Kugel: ernstes und heiteres aus Rügenwaldermünde, 1924,
• Herzogschloss und fürstengruft: Rügenwalder bau- u. kunstdenkmäler, 1925,
• Am Vietzker See: ein Landschaftsbild aus dem Rügenwalder Amt, 1929,
• Das Stadtbild von Rügenwalde: eine Ergänzung zur Stadtgeschichte, 1930,
• Die Feldmark von Rügenwalde: eine Ergänzung zur Stadtgeschichte, 1932,
• Dörsenthin im Rügenwalder Amt: Geschichte des Dorfes und des Freischulzenhofes, 1932,
• Die Quellen der Heimatkunde für den Kreis Schlawe, 1933,
• Rützenhagen im Rügenwalder Amt: ein Beitrag zur Geschichte des deutschen Bauernstandes, 1934,
• Podania i opowieści z powiatu sławieńskiego, Tom I: z okolic Darłowa, 1937 (Sagen und Erzählungen aus dem Kreis Schlawe. Teil 1: In und um Rügenwalde),
• Podania i opowieści z powiatu sławieńskiego, Tom II: z okolic Sławna, 1938 (Sagen und Erzählungen aus dem Kreis Schlawe. Teil 2: In und um Schlawe),
• Geschichte des Rügenwalder Handels, 1939,
• Sianowskie krotochwile,
• Legendy i opowieści ziemi darłowskiej.

Dyrektor Muzeum w Darłowie

Tworzenie Muzeum, 1917-30

Rosenow, prowadząc badania, od wielu lat gromadził w swoim domu zabytki lokalnej kultury, które stały się zalążkiem późniejszej kolekcji muzealnej. W 1917 roku otworzył prywatne muzeum w dwóch salach domu parafialnego przy ul. Bogusława X. W jego zamyśle, placówka miała się ostatecznie mieścić w Zamku Książąt Pomorskich, który to został przekazany miastu przez władze państwowe. Zamek wymagał jednak remontu, a w jego wnętrzach funkcjonowało tymczasowe więzienie. Przez kilka następnych lat, zbiory były przechowywane w izbie szkoły podstawowej.

W 1921 roku Rosenow zwrócił się do społeczności lokalnej o przekazywanie pamiątek dla muzeum. Dzięki tej inicjatywie zebrano liczne pamiątki z czasów I wojny światowej oraz wcześniejszych epok. Wśród pierwszych zbiorów znalazły się m.in. dwa brązowe kotły, srebrne monety i różnorodne rzeźby kościelne. W miarę gromadzenia zbiorów, 4 listopada 1923 roku zorganizowano pierwszą publiczną wystawę, co uznaje się za inaugurację Muzeum Regionalnego (Heimatmuseum) w Darłowie.

Powiatowe Muzeum Regionalne w Zamku Książąt Pomorskich, 1930-45

W 1929 roku rozpoczął się remont Zamku Książąt Pomorskich, a już w kolejnych miesiącach przenoszono eksponaty z muzeum Rosenowa do nowej siedziby. 1 lipca 1930 roku starosta powiatowy sławieński Friedrich von Ziztewitz dokonał uroczystego otwarcia wystawy, oznaczając tym samym nową erę Muzeum. Eksponaty były przenoszone do zamku w miarę postępujących prac remontowych. W 1933 roku instytucja otrzymała nazwę Powiatowego Muzeum Regionalnego w Darłowie.

W czasie II wojny światowej muzeum zostało przystosowane do propagandy nazistowskiej, z większym naciskiem na eksponaty związane z III Rzeszą Niemiecką. Karl Rosenow w styczniu 1945 roku, w obliczu nadchodzących wydarzeń, postanowił zabezpieczyć najcenniejsze przedmioty. W miesiącach poprzedzających to wydarzenie spakował do skarbca bankowego w Sławnie najważniejsze skarby muzealiów, w tym 27 srebrnych płyt ołtarza z XVII wieku. Większość z nich niestety została utracona w wyniku działań wojennych, niektóre jednak przetrwały. Przeprawione do sławieńskiego banku skarby zostały po wojnie rozdzielone, a niektóre z nich trafiły do Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.

Muzeum w czasach w Rosenowa

Jako dyrektor w nowej siedzibie, Rosenow poświęcił 15 lat swojego życia, pełniąc rolę kuratora wystaw i osobiście oprowadzając zwiedzających. Zbiory były podzielone na cztery działy, co odpowiadało jego przeszłym koncepcjom. Misją Muzeum było ukazywanie całokształtu historii regionu, bez zbędnych podziałów. W zbiorach znajdowały się artefakty z różnych epok historycznych, w tym z epoki kamienia, brązu, a także pomorskich tradycji. W działach historycznych można było znaleźć dokumenty, militaria oraz cenne przedmioty rzemiosła artystycznego, w tym sakralne rzeźby, witraże, i unikatowe pamiątki związane z historią regionu. Odrębnie prezentowano także eksponaty ilustrujące tradycje morskie Darłowa oraz bogaty zbiór etnograficzny, który pokazuje życie codzienne ludności.

Uhonorowanie

W uznaniu jego zasług w działalności publicystycznej oraz muzealnej, w dniu 17 stycznia 1933 roku, rada miejska Rügenwalde przyznała mu tytuł Kreisheimatpfleger, co oznacza „opiekun kultury lokalnej”. W styczniu 1943 roku został także członkiem Akademii Krajoznawczej przy Uniwersytecie w Greifswaldzie oraz uczestniczył w pracach Instytutu Badań Historycznych i Krajoznawczych w Szczecinie.

Po wojnie

Po przybyciu Armii radzieckiej, Rosenow został internowany przez władze radzieckie. Od 28 marca do 18 czerwca 1945 roku przebywał w obozach przejściowych w Sulechówku i Sulechowie. Po uwolnieniu z rąk oprawców, powrócił do Darłowa, gdzie zajął się przygotowaniem szkoły miejskiej do nowego roku szkolnego. Był zaangażowany w przenoszenie i konserwację mebli szkolnych. W wyniku po wojennych przekształceń znaczna część jego pracy związana była z nową rzeczywistością, pomimo że początkowo nie zdawał sobie sprawy, że szkoła zacznie działać dla polskich dzieci.

Po wojnie, zachowując częściową pamięć z dawnych czasów, Rosenow i jego współpracownicy pomogli w zabezpieczeniu zbiorów Muzeum od zniszczenia. 1 lipca 1945 roku otworzył nową ekspozycję muzealną. Niemniej jednak w niedługim czasie nowym dyrektorem został Amelia Łączyńska, która przy współpracy z córką zaczęła proces repolonizacji zbiorów. Rosenow, który znany był z zachowania dawnego charakteru expozycji, przekazał nowemu kierownictwu swoją prywatną bibliotekę.

Po aresztowaniu przez Urząd Bezpieczeństwa w lutym 1946 roku i brutalnym traktowaniu w więzieniu, powrócił do pracy w muzeum, ale jego sytuacja finansowa była trudna, co skłoniło go do wyprzedaży osobistych rzeczy. 24 maja na stanowisko dyrektora został powołany Aleksander Tarnowski, z którym Rosenow współpracował, jednak ich stosunki były napięte. 30 lipca, na mocy nowe regulacji, Rosenow stracił pracę.

7 października 1946 roku rozpoczął spisywanie pamiętnika, w którym opisał życie od końca XIX wieku do czasów, gdy został wysiedlony. 6 lipca 1947 roku władze komunistyczne deportowały go do Niemiec. Z żoną dotarli do obozu przejściowego w Forst, a następnie zamieszkali w gminie Friedland. Tam utrzymywał kontakty z tubylcami oraz spisując artykuły związane z histoą regionu. Ostatecznie zmarł 21 marca 1958 roku w Laubach, zostawiając za sobą bogaty dorobek intelektualny i kulturowy.

---

Oceń: Karl Rosenow

---